BÍ MẬT CỦA ĐẤT

Ai đã đọc cuốn sách kinh điển "Zero to One" của Peter Thiel sẽ không thể không bị ám ảnh bởi câu hỏi chủ chốt trong tác phẩm của ông: "Có sự thật quan trọng nào mà rất ít người đồng ý với bạn?" (Trả lời câu hỏi này cũng chính là trả lời cho câu hỏi cơ bản trong khởi nghiệp: doanh nghiệp đầy giá trị nào mà chưa ai xây dựng?).

Với chúng tôi, những người làm việc tại enfarm, chúng tôi đối mặt với sự thật về đất mà rất ít người đồng ý mỗi ngày. Chỉ có nhờ sự thông thái và kiên định của tiến sĩ Hồ Long Phi, giám đốc công nghệ của enfarm, một nhà khoa học về đất và nước, cũng là cha đẻ của công nghệ enfarm, chúng tôi chưa bị lung lay bởi những ý kiến trái chiều.

Vài điều không có gì bí mật về đất: ai cũng biết rằng cây ăn phân qua đất, chính xác hơn là rễ cây hút dung dịch đất qua các mao mạch nhỏ li ti. Do đó, dinh dưỡng mà cây thực sự hấp thụ chính là lượng phân hòa tan trong dung dịch đất, thường là rất nhỏ. Sự hòa tan này phụ thuộc vào "sức khỏe" của đất: đất khô khiến cây không thể hút được, đất chua thiếu vi sinh vật để chuyển hóa phân và phân hủy chất hữu cơ, cấu trúc đất quyết định khả năng giữ phân hay bị rửa trôi... Sự chuyển hóa các chất dinh dưỡng trong đất để cây hấp thụ là một bài toán đa biến đến điên cái đầu mà enfarm giải quyết bằng machine learning (học máy). Và để phản ánh chính xác điều kiện dinh dưỡng của cây, enfarm đo lượng phân hữu hiệu (đã hòa trong dung dịch đất) thay vì đo tổng lượng phân và đo pH dung dịch đất thay vì đo pH của đất.

Sự thật mà enfarm khám phá về dinh dưỡng trong đất lại khác xa suy nghĩ của đa số, bởi chúng ta dựa trên những tính toán với ít biến số. Sau đây là một vài câu chuyện thực tế tôi vừa va phải trong chuyến đi Đắk Lắk cuối tuần qua cho thấy tính đa biến trong bài toán đo dinh dưỡng trong đất:

• Một lão nông dày dặn kinh nghiệm, đã sử dụng enfarm rất thành công, hỏi chúng tôi tại sao dù đã bón phân và tưới nước, nhưng máy enfarm vẫn báo dinh dưỡng ở mức tối thiểu. Chúng tôi tá hóa lôi cảm biến ra kiểm tra thì thấy vẫn chạy tốt. Tiến sỹ Phi giải thích: nắng nóng mùa khô làm vi sinh vật hoạt động yếu, không chuyển hóa được phân trong đất, dẫn đến dinh dưỡng trong đất thấp dù có bón.
• Một tiến sĩ nông học từng tu nghiệp ở nước ngoài, rất hào hứng với công nghệ enfarm, đã mang đất và phân MAP (phân giàu phốt-pho) đến cửa hàng enfarm ở Buôn Mê Thuột để thử nghiệm. Mấy anh em enfarm cùng ông tiến sỹ cặm cụi đo trước và sau khi bón, bấm đồng hồ đo sau 5 phút, 9 phút, 36 phút và 6 tiếng. Sau khi đo đạc, cả ba loại dưỡng chất N (đạm), P (phốt-pho) và K (kali) đều tăng lên, nhưng tăng đồng đều, mặc dù phân MAP có tỷ lệ phốt-pho cao. Tiến sĩ nghi ngờ máy của enfarm không phân biệt được NPK. Tiến sỹ Phi giải thích: phốt-pho nhả chậm nhất trong ba dưỡng chất và tồn tại chủ yếu dưới dạng hợp chất không hòa tan trong đất, có lần mình theo dõi thấy phốt pho mất tới một tháng mới đạt đỉnh. Mình tìm hiểu thêm còn phát hiện ra rằng khi nước ngập trong hộp đất, không giống điều kiện ngoài thực tế, góp phần làm phốt-pho bị khóa lại do các ion trong phân bón không thể di chuyển hiệu quả và có thể bị kết tủa.
• Từ thí nghiệm với tiến sỹ nông học, để chắc chắn rằng cảm biến enfarm đo chuẩn, tôi yêu cầu thử nghiệm lại ngoài rẫy với phân K. Ơ, kết quả lại có một bất ngờ khác: từ mức dinh dưỡng rất thấp, cả ba dưỡng chất N, P và K đều ngóc đầu lên do việc tưới nước, trong đó phân đạm N có sự tăng trưởng mạnh mẽ nhất, còn phân K đứng thứ hai. Hóa ra Kali giúp cân bằng ion trong đất, tạo điều kiện cho các ion khác như phốt-pho và đạm di chuyển và sẵn sàng cho cây hấp thụ. Kali cũng giúp điều chỉnh độ pH của dung dịch đất, từ đó thúc đẩy sự chuyển hóa phân đạm thông qua vi sinh vật.

Ba câu chuyện trên với những người nông dân và nhà khoa học có kiến thức sâu về đất và nông nghiệp chỉ là phần nổi của tảng băng bí mật về đất. Với người dùng phổ thông, chỉ cần thấy việc bón phân mà chỉ số không thay đổi, hoặc chỉ số đo được khác với tổng lượng phân bón, hay thấy độ pH biến đổi nhanh (pH dung dịch đất thay đổi nhanh hơn nhiều so với pH đất) là họ đã cho rằng enfarm là công nghệ không đáng tin cậy. Chính vì hiểu biết chung về bí mật của đất còn hạn chế mà đến 60% lượng phân bón trên thế giới không được cây hấp thụ, lãng phí 120 tỷ dollar Mỹ, làm thái hóa 1/3 đất canh tác và tạo ra 5% lượng khí nhà kính toàn cầu.

enfarm chưa thể biết hết tất cả bí mật của đất, nhưng với dữ liệu từ hàng trăm cảm biến trên khắp các cánh đồng, mỗi ngày chúng tôi lại khám phá thêm một sự thật quan trọng mà ít ai biết đến.